ΒΙΟΨΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
Τι είναι ο προστάτης
Ο προστάτης είναι ένας αδένας του ανδρικού γεννητικού συστήματος, ο οποίος ΄΄ προΐσταται΄΄, βρίσκεται μπροστά από την ουροδόχο κύστη και περιβάλλει την ουρήθρα δια μέσου της οποίας αποβάλλονται τα ούρα.
Παράγει ένα υγρό που αποτελεί το 70 – 80% του σπέρματος και χρησιμεύει στη μεταφορά και διατήρηση της ζωτικότητας των σπερματοζωαρίων. Στον προστάτη, δεξιά και αριστερά, πορεύονται αγγεία και νεύρα (αγγειονευρώδη δεμάτια), τα οποία εξορμώνται από την σπονδυλική στήλη, καταλήγουν στο πέος και ελέγχουν τη στυτική λειτουργία. Αποτελείται από την περιφερική (εξωτερική) ζώνη και την εσωτερική (μεταβατική).
Προληπτικός έλεγχος
- Δακτυλική εξέταση (ΔΕΠ) με την οποία ο ουρολόγος μπορεί να διαπιστώσει την ύπαρξη ΄΄πιθανής΄΄ ανωμαλίας. Η πιθανότητα κακοήθειας στην περίπτωση θετικού δακτυλικού ευρήματος είναι περίπου 25-30%.
- Ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) είναι ένα ένζυμο που συμβάλλει στη ρευστοποίηση του σπέρματος (αύξηση κινητικότητας σπερματοζωαρίων) και προσδιορίζεται με μια απλή εξέταση αίματος. Το μεγαλύτερο μέρος του PSA εκκρίνεται στο σπερματικό υγρό, ενώ μια μικρή ποσότητα εισέρχεται στην κυκλοφορία και ανιχνεύεται στην εξέταση. Ο καρκίνος του προστάτη αποδεσμεύει ως επί το πλείστον περισσότερο PSA στη συστηματική κυκλοφορία, από ότι ο φυσιολογικός προστάτης. Η βασιζόμενη στο PSA διάγνωση του καρκίνου έχει οδηγήσει στην ολοένα αυξανόμενη ανεύρεση μορφών σε αρχόμενα και συνεπώς πλήρως ιάσιμα στάδια. Εδώ πρέπει να αποσαφηνίσουμε πως, όλοι οι ασθενείς με αυξημένο PSA που υποβάλλονται σε λήψη ιστοτεμαχίων, δεν έχουν απαραίτητα και καρκίνο στον προστάτη.
- Διορθικό υπερηχογράφημα, το οποίο δίνει σημαντικές πληροφορίες για το μέγεθος, το περίγραμμα, την αγγείωση του προστάτη, την ύπαρξη ή μη υποηχογενών εστιών, και άλλες πιθανές παθολογικές καταστάσεις (πχ απόστημα).
Βιοψία προστάτη
Η πιθανότητα ανεύρεσης καρκίνου του προστάτη στη βιοψία, εξαρτάται από την τιμή του PSA, το δακτυλικό εύρημα και την ηλικία του ασθενούς.
Όταν υπάρχει κάποια από τις παρακάτω περιπτώσεις:
ü PSA μεγαλύτερο του 4, ανεξάρτητα από την ηλικία
ü PSA μεγαλύτερο του 2,5 σε άνδρες νεότερους των 60 ετών
ü PSA μεγαλύτερο του 0,6 σε άνδρες 40 ετών ή νεότερους
ü Ταχεία αύξηση της τιμής του PSA (μεγαλύτερη από 0,50 ng/ml ανά έτος)
ü Κλάσμα ελεύθερου PSA / ολικό μικρότερο του 0,19 σε άνδρες με PSA μικρότερο του 10
ü Ύποπτη δακτυλική εξέταση, ανεξάρτητα από την τιμή του PSA,
είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ η λήψη ιστοτεμαχίων από τον προστάτη.
Αρκετοί παράγοντες ευθύνονται για μια αυξημένη τιμή του PSA όπως η ύπαρξη χρόνιας προστατίτιδας, η σεξουαλική επαφή 2-3 ημέρες πριν την εξέταση, η καλοήθης υπερπλασία κλπ. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν υπάρχει απεικονιστική εξέταση που να μας διαβεβαιώνει 100% για την ύπαρξη κακοήθειας ή όχι στον προστάτη και για το λόγο αυτό θεωρείται επιβεβλημένη η βιοψία για τη σίγουρη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου.
Πως εκτελείται
Στις περισσότερες περιπτώσεις γίνεται με τοπική αναισθησία, χωρίς κανένα αίσθημα πόνου από τον ασθενή. Με ελάχιστες εξαιρέσεις και εφόσον επιθυμεί ο ίδιος, η εξέταση πραγματοποιείται με ήπια νάρκωση (μέθη), προς αποφυγή οποιουδήποτε δυσάρεστου ενοχλήματος.
Μια ειδική κεφαλή υπερήχων, καλυπτόμενη με λιπαντική αλοιφή, εισάγεται στο ορθό και με τη χρήση υπερηχογραφικού μηχανήματος υψηλής ευκρίνειας, καθίσταται δυνατή η απεικόνιση υπόηχων (ύποπτων) περιοχών στο παρέγχυμα του προστατικού αδένα. Με τη βοήθεια μιας ειδικής βελόνας, η οποία προσαρμόζεται στο αυτόματο εργαλείο (πιστόλι βιοψίας), λαμβάνονται κύλινδροι προστατικού ιστού αστραπιαία και ανώδυνα για ιστολογική εξέταση. Με αυτόν τον τρόπο εκτελείται μια χαρτογραφημένη λήψη τεμαχιδίων, λαμβάνοντας μέριμνα για την όσο το δυνατόν ευρεία σάρωση των προστατικών τμημάτων.
Στο τέλος της εξέτασης εισάγεται στο ορθό μια γάζα εμποτισμένη με αναισθητικό και αντισηπτικό μέσο την οποία αφαιρεί μόνος του ο ασθενής μετά την πάροδο 2 ωρών ή και νωρίτερα με την πρώτη κένωση.
Αποτελέσματα βιοψίας
Φυσιολογικό. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει όντως καρκίνος στον προστάτη ή υπάρχει μία μικρή εστία κακοήθειας την οποία δεν εντόπισαν οι βιοψίες που ελήφθησαν. Στην περίπτωση αυτή συνεχίζεται η παρακολούθηση του PSA και επί ενδείξεων συνιστάται επαναληπτική βιοψία μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα.
Θετικό για καρκίνο. Εάν το PSA είναι μικρότερο από 4ng/ml και η δακτυλική εξέταση φυσιολογική τότε η πιθανότητα ανεύρεσης καρκίνου του προστάτη είναι 15%, ενώ εάν η δακτυλική εξέταση είναι παθολογική τότε η πιθανότητα ανεύρεσης καρκίνου είναι 20%. Όταν το PSA είναι μεταξύ 4 και 10ng/ml και η δακτυλική εξέταση φυσιολογική η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου του προστάτη είναι 25%, ενώ όταν η δακτυλική ψηλάφηση αναδεικνύει ύποπτη περιοχή τότε υπάρχει πιθανότητα 45% να υπάρχει όντως καρκίνος στον προστάτη. Με PSA μεγαλύτερο από 10ng/ml και φυσιολογική δακτυλική η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου στον προστάτη είναι 50% ενώ σε παθολογική δακτυλική η πιθανότητα κακοήθειας ξεπερνά το 75%. Το ποσοστό του ελεύθερου PSA είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες ανεύρεσης καρκίνου του προστάτη στην βιοψία, σε περίπτωση που το ολικό PSA βρίσκεται στην λεγόμενη ΄΄γκρίζα ζώνη΄΄, είναι δηλαδή μεταξύ 4 και 10/ml. Όταν το κλάσμα του ελεύθερου PSA είναι ίσο ή μικρότερο από 10% τότε η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου στον προστάτη είναι 56%, όταν το κλάσμα είναι μεταξύ 10% και 15% τότε η πιθανότητα καρκίνου ανέρχεται στο 28%, ενώ όταν το κλάσμα κυμαίνεται μεταξύ 15% και 20% τότε η πιθανότητα πέφτει στο 20%. Όταν το κλάσμα είναι μεγαλύτερο από 25% τότε η πιθανότητα ανεύρεσης καρκίνου είναι 18%.
Άτυπες προκαρκινικές καταστάσεις
α) Προστατική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία.
– Χαμηλόβαθμη (low-grade PIN): υποδηλώνει μια ήπια δυσπλασία των κυττάρων και δεν εξελίσσεται σε καρκίνο.
– Υψηλόβαθμη (high-grade PIN): είναι μία πρώιμη κατάσταση, υποδηλώνει πως κάτι ΄΄ κακό ΄΄ πάει να συμβεί. Όταν κάποιος εμφανίσει ( high-grade PIN ) στη βιοψία, δεν σημαίνει ότι σίγουρα θα αναπτύξει καρκίνο. Οι μισοί μόνο άνδρες με υψηλόβαθμο PIN θα εμφανίσουν καρκίνο στον προστάτη σε βιοψία στα επόμενα 5 χρόνια, και σίγουρα βέβαια αυτό εξαρτάται από το οικογενειακό ιστορικό, το PSA, την ηλικία και άλλες παραμέτρους.
β) Άτυπη μικροαδενική υπερπλασία ( ΑSAP )
Υπάρχουν κύτταρα με κακοήθεις χαρακτήρες, ίσως σε πολύ μικρό ποσοστό για να τεθεί με σιγουριά η διάγνωση του καρκίνου, αλλά και με πολύ υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης αυτού. Με τη διάγνωση της ASAP κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια επαναληπτικής βιοψίας σε διάστημα 6 έως 12 εβδομάδων.
Αρνητικό για κακοήθεια, ύπαρξη άλλης καλοήθους νόσου (πχ καλοήθης υπερπλασία του προστάτη, χρόνια προστατίτιδα), καταστάσεις οι οποίες απαιτούν συνέχιση της παρακολούθησης σε τακτά διαστήματα και εφόσον κριθεί σκόπιμο επαναληπτική βιοψία.
Επαναληπτική βιοψία
Κάθε λήψη ιστοτεμαχίων που εκτελείται μπορεί να ανιχνεύσει περίπου το 75% των περιπτώσεων καρκίνου και αυτό γιατί είναι αντιπροσωπευτικό ένα πολύ μικρό τμήμα του προστάτη, συνήθως 1%. Μία δεύτερη βιοψία θα ανεβάσει το ποσοστό ανίχνευσης στο 90% και μία τρίτη στο 98% με τη χρονική απόσταση μεταξύ αυτών να ποικίλλει από 3 έως 6 μήνες ή και περισσότερο, αναλόγως πάντα των συνθηκών.
Γενικά μια επαναληπτική βιοψία κρίνεται σκόπιμη όταν:
- Η προηγούμενη ανέδειξε ASAP ή high – grade PIN
- Αυξάνεται η τιμή του PSA και ο λόγος ελεύθερο/ολικό είναι μικρότερος από 10%
- Υπάρχει έντονο δακτυλικό εύρημα.